به بهانه 10بهمن 1335 روز تاسیس ساواک
روابط و همکاری ساواک و موساد در دوران پهلوی دوم
در دوران پهلوی دوم، اسرائیل به لحاظ موقعیت و وضعیت خاص خود، به ویژه فقدان عمق استراتژیک و آسیب پذیری ناشی از تهدیدات امنیتی و در راستای تحقق اصل راهبردی امنیتی خود مبنی بر برتری نظامی بر سایر کشورهای منطقه،نیاز بسیار شدیدی به ایجاد ارتباط امنیتی و اطلاعاتی با کشوری در منطقه داشت که به اتکای آن بتواند خواسته ها و اهداف خود را تأمین کند. ایران به عنوان یکی از کشورهای همجوار و همسایه با کشورهای عربی خاورمیانه و با برخورداری از تعداد قابل توجهی از اتباع یهودی،به ویژه آزادی عمل آنها در فعالیتهای مذهبی،فرهنگی،اقتصادی و نفوذ در نظام حکومت محمدرضا پهلوی،مناسبترین مکانی بود که اسرائیل میتوانست در آنجا به هر گونه فعالیت اطلاعاتی و عملیاتی به منظور تأمین امنیت خود دست یابد.
نقش موساد در ساختار و سازماندهی ساواک
این بستر به وسیله آمریکاییها و با کم رنگ شدن حضور سازمان سیا در ساواک فراهم شد. با سوق دادن ساواک به سمت موساد، سازمان اطلاعات جاسوسی اسرائیل جایگزین سازمان سیا در ساواک شد. بنابراین ،با توجه به نیاز شدید ساواک به آموزشها، تجهیزات و متخصصان موساد و تقویت ساختار آن ،موقعیت و زمینه مناسبی برای حضور و فعالیتهای مختلف موساد به وجود آمد. عملیات مشترک و همکاریهای موساد و ساواک از جنبه های مختلف قابل بررسی و ارزیابی است؛ اما در این مقاله تنها به نقش موساد در ساختار و سازماندهی ساواک ،مبادله اطلاعات ،تقویت ساواک از طریق آموزش ،تقویت ساواک از طریق تجهیزات و وسایل کمک آموزشی موساد و برگزاری کنفرانسهای چندجانبه می پردازیم. برای ایجاد ارتباط بین ساواک و سرویس اطلاعاتی اسرائیل دلایل متعددی وجود داشت: اول اینکه شاه و مشاوران وی به این نتیجه رسیدند که به منظور حفظ روابط ایران و اسرائیل ،سرویسهای اطلاعاتی هر دو کشور باید این روابط را اداره و کنترل کنند. به عقیده شاه ،روابط آشکار دیپلماتیک بین دو کشور به نفع ایران نبود و بهترین راه برای حفظ و اطمینان از روابط پنهانی این بود که وظیفه انجام ارتباط با اسرائیل به ساواک واگذار شود. دوم اینکه شاه و افسران ساواک بر این عقیده بودند که سازمان سیا تمرکز خود را بر رقابت با کا.گ.ب قرار داده و شکل گیری و فعالیت آن سازمان در زمینه جنگ سرد بوده است. چیزی که کارآموزان ساواک نیاز داشتند ،و شاه نیز آن را تأیید می کرد ،فعالیت در سطح منطقه ای برای جمع آوری اطلاعات و عملیات ضد جاسوسی بود؛ به ویژه "با توجه به تهدیدات انقلابیون عرب نسبت به رژیم شاه "موساد با ارائه تجربیات وسیعش در خاورمیانه ،کامل ترین و بهترین همکار برای ساواک محسوب می شد. سوم اینکه چند تن از رؤسای بخشهای مختلف ساواک از آموزش کادر ساواک به وسیله سیا ناراضی بودند. در نهایت ،افسران ساواک معتقد بودند که مهارتهای فنی ای که موساد در اختیار آنها خواهد گذاشت ،در کار آنها در برابر مخالفان داخلی و خارجی شاه بسیار ارزشمندتر از هر سازمان اطلاعاتی دیگر است. بر همین اساس ،در اوایل سال 1957 م/ 1336 ش شاه از سپهبد بختیار نخستین رئیس ساواک خواست تا مراتب علاقه مندی ایران را درخصوص همکاری اطلاعاتی با اسرائیل به مقامات آن کشور اعلام کند. به همین منظور ،بختیار مسافرتی به اسرائیل کرد و در آنجا ملاقاتی با ایسر هارل رئیس سازمان موساد به عمل آورد. هارل یکی از همکاران خود به نام یعقوب کاروز را که رئیس ایستگاه موساد در پاریس بود ،به بختیار معرفی کرد. از آن پس تمامی ارتباطات با ایران به وسیله کاروز انجام می گرفت. وی پس از ملاقاتهای متعدد با بختیار به تهران دعوت شد. مراودات مزبور به افتتاح یک مؤسسه بازرگانی وابسته در تهران در سال 1958 انجامید که سالهای سال به تمامی فعالیتهای اسرائیل در ایران رسماً پوشش می داد. در سالهای بعد ،جلسات متعددی بین مقامات امنیتی ایران و اسرائیل "در سطوح مختلف "برگزار و روابط دوستانه صمیمانه ای بین رؤسای ساواک و موساد برقرار شد. اما در این میان ،جلسه ای که با شرکت تیمور بختیار و ایسر هارل و دیگر مقامات مهم دو سازمان در سال 1339 تشکیل شد ،از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا رئیس موساد مسائل و پیشنهادهایی را مطرح کرد که ضمن ترمیم خط مشی همکاری آینده ساواک و موساد "زمینه های مناسبی برای تحرکات اطلاعاتی موساد فراهم می آورد. به لحاظ اهمیت فراوان این جلسه و امکان بررسی دیدگاه رئیس موساد و کمیته اطلاعاتی مشترک که در پی آن تشکیل شد "موضوعات مطرح شده در این جلسات براساس گزارش ساواک به طور کامل و به شرح زیر آورده می شود: طبق تصمیمات متخذه قبلی "روز دوشنبه 24 مرداد "جلسه کمیته هماهنگی رؤسای سازمانهای اطلاعاتی ایران و اسرائیل با حضور سپهبد بختیار ،آقایان هارل "کاروز "سرتیپ پاکروان و سرتیپ علوی کیا منعقد شد. آقای هارل اظهارات زیر را نمود: با توجه به وضع حساس دو کشور و شرایط بحرانی جهانی ،چنانچه در سیاست عالی و در فعالیت بین المللی دو کشور هماهنگی ایجاد شود ودرباره هدفهای کلی که بین دو کشور می باشد ،تبادل نظر ،مشورت و توافق به عمل آید ،بدون شک خواهیم توانست در صحنه بین المللی نقش مؤثری بازی کنیم و خطراتی که قابل توجه می باشد ،رفع سازیم. هرچند در دوران حکومت محمدرضا پهلوی ،سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) از سوی سازمان سیا پایه گذاری شد؛ اما ،بر اساس یک برنامه ریزی هدایت شده ،سازمان جاسوسی اسرائیل (موساد) جایگزین سازمان جاسوسی آمریکا شد و در واقع ،ساواک به توسط موساد در راستای تحقق اهداف اسرائیل ،تقویت و گسترش یافت.در اینجا آقای هارل تذکر داد که وضع جهان و خاورمیانه طوری است که پشتیبانی و حفظ منافع ایران از لحاظ اسرائیل جنبه حیاتی دارد و هر عملی که دولت اسرائیل به نفع ایران انجام می دهد ،در حقیقت قدمی است که به نفع خود اسرائیل برداشته شده است و بنابراین باید تصریح کرد که هر نوع کمک اسرائیل به ایران بدون توقع هیچ گونه عمل متقابلی از طرف دولت شاهنشاهی است و ما اکنون اصراری درباره مبادله نمایندگی سیاسی بین دو کشور نداریم. البته دولت اسرائیل امیدواراست که درآتی این منظورعملی بشود؛ ولی موضوع مزبور فعلاً مطرح نیست.