اگر چه بعد از گرد آورى تلمود، به خاطر ضرورتهاى آموزشى، یک یا چند نسخه از آن استنساخ شد، اما با توجه به گرانسنگ، حیاتى و حجیم بودن این مجموعه و دشوارى استنساخ، تلمود تا مدتها در حصار مرزهاى فلسطین و بابل یا به عبارت دقیقتر در چهار دیوارى حوزه‏هاى علمیه قدیم باقى مانده بود و اندک نسخه‏هاى دست نویس که توسط طلاب و از روى مجموعه اوراق یا با بهره‏گیرى از حافظه قوى بعضى از آنها تهیه شده بود، تنها براى حوزویان قابل استفاده بود و عموم مردم از آن محروم بودند و یا اگر به آن دسترسى پیدا مى‏کردند، قادر به فهم آن نبودند. در این میان، وضع اقتصادى نامناسب یهودیان آن زمان نیز اجازه نمى‏داد که نسخه بردارى در سطح وسیعترى صورت پذیرد; لذا کار کتابت تلمود که بنا به نقلى حدود 2 میلیون و500 هزار واژه را در خود جاى داده است، در عین حال که کارى بس عظیم و پر اهمیت‏بود، دشوار و پر مشقت نیز مى‏نمود. على‏رغم همه این مشکلات، در طى زمان، نسخه‏هایى از تلمود تهیه شد. بعد از اختراع صنعت چاپ، یهودیان اقبال شایان توجهى به این صنعت نشان دادند; چاپ تلمود را شتاب بخشیدند و با بهتر شدن اوضاع اقتصادى در راه چاپ تلمود هزینه‏هاى زیادى صرف کردند. سخن درباره چاپهاى اولیه تلمود، اولین ناشران، کیفیت توزیع و عرضه آن به بازار، از موضوع اصلى این نوشته خارج است. اما قبل از خاتمه بحث در این مقال، به دو نکته درباره چاپ تلمود اشاره مى‏کنیم: 1. در میان ناشران تلمود، از انتشارات «بومبرگ‏» 356 باید به عنوان اولین ناشرى که به چاپ تلمود اقدام کرد، نام برد. چاپخانه دانیال بومبرگ مسیحى، اولین ویرایش تلمود را در سال 1520 م. در پى اجازه پاپ لئودهم 357 در شهر ونیز عرضه کرد». 358 چاپ تلمود بابلى در سالهاى 1520-1523 م. و «تلمود فلسطینى‏» در سالهاى 1523-1524 م. انجام گرفت. «صفحه بندى خاصى که «دانیال بومبرگ‏» به کار برد، تقریبا در تمامى چاپهاى بعدى حفظ شده است. وى تلمود فلسطینى را بدون هیچ گونه تفسیرى چاپ کرد. مطالب هر صفحه از آن، در دو ستون تنظیم شده است. اما تلمود بابلى را با قسمتى از گمارا در وسط صفحات چاپ کرد که در یک طرف آن تفسیر «ربى شلومو بن اسحاق‏» که به نام «راشى‏» معروف است، دیده مى‏شود و در طرف دیگر، یاداشتها و توضیحات مفسران بعدى‏». 359 2. مشکلات چاپ و توزیع تلمود، صرفا مسایل اقتصادى، نیروى کار انسانى و فقدان صنعت چاپ نبود; تعقیب، آزار و ذیت‏یهودیان و دست‏اندرکاران این وظیفه خطیر را نیز باید به آن اضافه کرد. بیان تمامى حوادثى که در طول تاریخ بر تلمود و ناشران آن گذشت، خود رساله‏اى جداگانه مى‏طلبد. اما به این چند نکته اشاره کنیم که کلیسا و جامعه مسیحى مشکلات زیادى بر سر راه چاپ و نشر تلمود ایجاد کرده بودند; چاپخانه‏ها را بستند، ناشران و دست‏اندرکاران را شکنجه کرده، حبس نموده و یا به دار آویختند و به بهانه‏هاى گوناگون تلمود را به آتش کشیدند و خونهاى زیادى در این مسیر بر زمین ریختند. از حکم حاکمان مسیحى به ممنوعیت مطالعه، تحقیق و نشر تلمود، که تا مدتها به اعتبار خود باقى بود، همچنین از تلاش روحانیت مسیحى در جهت معرفى تلمود به عنوان یکى از «کتب ضاله‏» که در آن به مسیح توهین شده است، سخن نمى‏گوییم. اگر تلمود همچنان باقى است، این بقا مرهون زحمات فقیهان و حکیمان یهود و بیش از همه مدیون آزاد اندیشى پارسیان و فضاى آزاد حاکم بر سرزمین پارس و نیز فضاى باز حاکم بر جوامع اسلامى -بعد از ظهور و گسترش اسلام به مناطق یهودى نشین یا دیگر ممالک که بعدا یهودیان به آنجا کوچ کردند- مى‏باشد. یهودیان ساکن کشورهاى اسلامى با بهره‏بردارى از حسن معاشرتى که مسلمانان بنابه تعالیم دینى خود، با آنها داشته‏اند، توانسته‏اند، خود، دین خود و تلمود را حفظ کنند. این حقیقتى است که اغلب تاریخ نویسان و حتى بعضى عالمان و مورخان یهود، على‏رغم بعضى تعصبات، بدان اذعان داشته و گفته‏اند که هر چه مسیحیان بر یهودیان سخت گرفتند، مسلمانان بر مبناى شریعت‏سهله و سمحه خود با آنها از در تسامح و تساهل وارد شدند.