با گذشت زمان و دور شدن از عصر نزول، بسیارى از واژگان و اصطلاحات براى نسلهاى بعدى غریب، نامانوس و مشکل آفرین مىشود. از اینرو، همیشه تلاش شده است که معانى، شرح یا تفسیرى را که مخاطبان اولیه متون مقدس گفتهاند یا از طرف پیامبر یا اصحاب او نقل کردهاند، حفظ، ثبت و ضبط شود، تا در آینده به کار تفسیر و تاویل متون آید. در این راه، یهودیان که اتکایى بس عظیم به شریعت مکتوب داشتهاند، همتى بلند نشان داده و تلاش بسیار کردهاند. شریعت موسوى مانند هر آیین دیگرى به چارچوبهایى که با توسل به آنها بتوان مشکلات فهم متون را حل کرد، یا به تعبیر دیگر، به سنتى زنده و پویا که عالمان و خبرگان در هر دو شریعتشفاهى و مکتوب عهده دار انتقال آن به دیگران باشند، سخت نیازمند بود و این مهم مورد تاکید تورات نیز هست: «نزد لاویان کهنه و نزد داورى که در آن روزها باشد، رفته، مسئلت نما و ایشان تو را از فتواى قضا مخبر خواهند ساخت». 246 این ضرورت و این نوع تلقى از «شریعت» 247 مبناى فکرى و اعتقادى تدوین و تالیف مجموعهاى گردید به نام «تلمود» 248 که گذشته از جایگاه رفیع آن نزد یهودیان، در حیات معنوى این قوم نیز نقش بنیادینى ایفا کرده و مىکند. «کلمه تلمود به معناى «آموزش» از فعل ثلاثى عبرى «لمد» یعنى «یاد داد» مىآید و با واژه «تلمیذ» و مشتقات آن -که در زبان عربى رباعى هستند- ارتباط دارد». 249 تلمود کتاب بسیار بزرگى است که احادیث و احکام یهود و فتاواى فقیهان این قوم را در بر دارد. تلمود نماد عقلانیت، تفکر، اجتهاد، فقه، کلام و در یک کلمه سمبل ادبیات دینى یهود است. سخن گفتن از تلمود، سخن گفتن از تاریخ اندیشه و فرآیند رو به رشد اجتهاد یهود است. تلمود اثرى دیر پاست که ریشه در تاریخ و متن حوادث واقعه در زندگى پرمشقتیهودیان بویژه عالمان، فقیهان و حکیمان این قوم دارد. تلمود آمیزهاى است از زبان آرامى عبرى و مجموعهاى است در دو عنوان جداگانه، که خود، گواهى استبر آوارگى قوم یهود و حکایتى است از عصر «پراکندگى»، 250 حاکمیت رومیان و ظلم لشکریان روم; «تلمود بابلى» 251 و «تلمود فلسطینى» 252 نشانه جدایى، دورى و آوارگى یهودیان در سرزمین بابل و فلسطین هستند. اما به تلمود از زاویهاى دیگر نیز نگریسته و در توصیف آن چنین گفته شده است: «برخى از بیانات تلمود با ارزش، بعضى نازیبا و برخى دیگر کفر مىباشند. ولى در همان شکل به هم آمیختهاش تشکیل دهنده اثرى است فوق العاده در مورد تلاش انسان، خرد انسان و حماقت انسان». 253 در این نوشتار، در پىمعرفى اجمالى این مجموعه عظیم و بااهمیت کتابى که از آن به «وطن منقول و قابل حمل یهود» 254 تعبیر شده است هستم. در ادامه، از سیر تاریخى گردآورى و تدوین «میشنا» 255 و «تلمود»، فعالیتهاى علمى و حوزوى در این مسیر، عالمان و فقیهانى که در تدوین تلمود نقش اصلى را ایفا کردهاند و نیز از مطالب دیگرى مانند تفاوتهاى تلمود بابلى و فلسطینى، طبقه بندى مطالب تلمود، زبان، تفسیرها و چاپ و نشر این کتاب سخن خواهم گفت.
