8. مرکز بررسی‌های اسلامی
یکی دیگر از حرکت‌های مهم و ماندگار امام موسی صدر، راه‌اندازی مرکز فعال دیگری است که به نام « معهد الدراسات الاسلامیه » یا مرکز بررسی‌های اسلامی معروف است. این مرکز اسلامی در تربیت طلاب علوم دینی، اهتمام فراوانی دارد و علاوه بر لبنان، عدة زیادی از کشورهای آفریقایی، افغانستان، اندونزی و چین، تایلند، ژاپن و ... در آنجا درس طلبگی می‌خوانند. افراد بی‌شماری نیز از این مرکز فارغ التحصیل شده و به کشورها و شهرهای خود امام موسی صدر در مجلس اعلای شیعیان بازگشته‌اند.
هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای آفریقایی، تربیت یافتگان همین حوزة علمیه، معارف اسلام و مکتب تشیع را رواج می‌دهند. شهید سید عباس موسوی، دبیر کل سابق حزب‌ا لبنان، یک نمونه از پرورش یافتگان این حوزة علمیه است. وی به تشویق امام موسی صدر وارد این مرکز شد و پس از اتمام دورة کامل آن به نجف اشرف هجرت کرد. این مدرسة علوم دینی با معماری زیبایی ساخته شده و در کنار دریای مدیترانه، در شهر صور قرار دارد. دارالایتام، سازمان زنان، کلاس‌های مبارزه با بی‌سوادی، کودکستان، خانة معلولین و درماندگان، مدرسة نمونة دختران، باشگاه ورزشی جوانان و مرکز علمی تحقیقی لبنان نیز از دیگر اقدامات امام موسی صدر است.
9. مجلس اعلای شیعیان
مهمتر از همة اینها تشکیل مرکزی برای ساماندهی امور کلی شیعیان برای استفاده از حقوق طبیعی و حراست از شخصیت انسانی آنان بود. در آن زمان همة طوایف موجود در لبنان برای خود مرکزیت و دستگاه رهبری داشتند و بدین وسیله از حقوق خویش دفاع می‌کردند. چنان که طایفة اهل تسنن دارای مجلسی به نام « دارالفتوی » بودند که رهبری آن را « شیخ حسن خالد » به عهده داشت و طایفة دروزیها برای خود مرکز قانونی داشتند و طایفة دروزیها « شیخ عقل » از حقوق آنان پاسدارای می‌کرد، مسیحیان و سایر طوایف نیز به همین منوال. در این میان تنها شیعیان فاقد تشکیلات و مرکزیتی قانون بودند و این باعث شده بود حتی از حقوق بسیار ناچیزی که براساس قانون طایفگی به آنان تعلق می‌گرفت، محروم بمانند.
امام موسی صدر برای گرفتن حقوق قانون شیعیان رهسپار بیروت می‌شود و مبارزة وسیعی را در این خصوص آغاز می‌کند. وی تمام نیروی خود را به کار می‌گیرد تا یک مجلسی قانونی برای شیعیان آن کشور تشکیل دهد. در حرکت نخست، موضوع را به طور جدی با شخصیت‌های بزرگ سیاسی، محلی و مذهبی شیعه و غیر شیعه لبنان در میان می‌گذارد و هدف خود را از تاسیس این مرکز برای آنان توضیح می‌دهد. او در یکی از این نشست‌ها با حضور شخصیت‌های مختلف مسلمان و مسیحی طی سخنرانی مستدل و مبسوطی با عنوان « علل عقب ماندگی مسلمانان » ابتدا به علل فرعی اشاره کرد و سپس علت اصلی و منشأ عقب ماندگی را با استناد به آیات قرآن و روایات اهل بیت و براهین عقلی، تنها در عدم تشکیلات منسجم و عدم تشکیل حکومت مقتدر قلمداد نمود. آنگاه برای احقاق حقوق، سازماندهی و ادارة بهتر شیعیان لبنان، به تشکیل مرکزی مستقل تأکید می‌کند.
اما در این راه با کارشکنی‌ها و مخالفت‌های فراوانی چه از جانب برخی نادانان و چه برخی که با طرح‌ریزی و هدفمندی سعی در ایجاد مانع داشتند، رو به رو می‌شود. به هر رو تلاش‌های پیگیر به ثمر نشست. نمایندگان شیعیان در مجلس شورای لبنان، به پیشنهاد امام صدر طرحی قانونی را به مجلس تقدیم کردند که این طرح به تصویب مجلس و امضای رئیس جمهوری لبنان رسید.
بر اساس این طرح قانونی، شیعیان توانستند مجلسی را به نام « المجلس الاسلامی الشیعی الاعلی » برای دفاع از حقوق خود تأسیس کنند. پس از گذراندن مراحل قانونی، مجلس اعلای شیعیان در لبنان با انتخاب هیئتی شرعی متشکل از نه نفر از علمای بزرگ شیعه و هیئتی اجرایی متشکل از 12 نفر به طور رسمی و قانونی شروع به فعالیت کرد و امام موسی صدر به عنوان نخستین رئیس مجلس اعلای شیعیان انتخاب شد. پس از آن ایشان در سخنانی در جمع اعضای مجلس اعلای شیعیان پس از انتخاب به ریاست مجلس می‌گوید:
«این برهة زمانی که امروزه در آن به سر می‌بریم، در سازماندهی و به تعبیری دقیق‌تر، تلاش برای سازماندهی شیعیان لبنان خلاصه می‌شود.»
دربارة مجلس نیز می‌گوید:
«من مایلم گوشزد کنم که این مجلس مطلقاً در میان مسلمانان شکاف ایجاد نخواهد کرد، بلکه وحدت کامل از طریق گفتگو و تفاهم و یکدلی، ساده‌تر صورت می‌گیرد و گفتگو جز در میان نمایندگان واقعی امکانپذیر نیست و مجلس هم راه درست نمایندگی است. به امید آنکه این حقیقت بدون هیچ شک و تردیدی فهمیده شود. با قلبی گشاده و آغوشی باز برای همکاری این مطلب را اعلام می‌کنیم و آینده، خود بهترین گواه ما خواهد بود.»
اهداف مجلس اعلای شیعیان
امام موسی صدر در سخنانی اهداف مجلس را چنین برمی‌شمرد:
1. اقدام به یک موضع‌گیری کامل اسلامی چه از نظر فکری و علمی و چه از نظر مبارزه و جهاد
2. تنظیم شئون طایفه‌ای شیعیان و بهسازی هرچه بیشتر اجتماعی و اقتصادی آنان
3. اقدام اساسی برای جلوگیری از تفرقه میان مسلمانان و سعی فراوان به منظور وصول به وحدت کامل
4. همکاری با همة طوایف مذهبی لبنان و کوشش برای حفظ وحدت کشور
5. توجه و مراقبت نسبت به مسئولیت‌های ملی و وطنی و حفاظت از استقلال و آزادی لبنان و پاسداری از سرزمین و مرزها و حدود کشور
6. مبارزه‌ای پیگیر با جهل، فقر و تخلفات و ستم اجتماعی و فساد اخلاقی
7. یاری و مساعدت و پشتیبانی از مقاومت فلسطین و همکاری با دولت‌های مترقی و برادران عرب به منظور آزاد سازی سرزمین‌های غصب‌شده به دست رژیم اشغالگر قدس.
10. حرکت محرومین
امام موسی صدر برای سازماندهی، پرورش و آشنا ساختن جوانان به جهان‌بینی اسلامی و بهره‌مندی هرچه بیشتر از این نیرو برای مبارزه با ستم‌های فرهنگی و اقتصادی و سیاسی سازمانی را به نام « حرکت المحرومین » تأسیس می‌کند.
امام صدر خود برای نمایاندن خطوط کلی این حرکت چنین می‌گوید:
«حرکت المحرومین از ایمان به خدا و انسان و آزادی و کرامت انسانی سرچشمه گرفته است و هر گونه ستم اجتماعی و نظام سیاسی طایفی را برطرف نموده و با استبداد و فئودالیسم و سلطه و تفرقه به مبارزه برخاسته است. حرکت المحرومین حرکتی است مردمی که برای سیادت و عظمت وطن و سلامت کشور تلاش و با استعمار و تجاوزات و مطامعی که متوجه لبنان است، مبارزه می‌کند.»
11. جنبش امل
فعالیتهای حرکت محرومین روز به روز گسترده‌تر و استوارتر می‌شد. بخش‌های اداری، تشکیلاتی، عقیدتی و سیاسی این سازمان کار خود را آغاز کرده بودند. در آن هنگام گروه‌های چپی و راستی ارتشی برای خود داشتند. از سوی دیگر ارتش لبنان و همچنین گروه‌های نظامی دیگر برای حفظ مرزهای جنوبی لبنان در برابر تهاجم و حملات پی در پی اسرائیل کاری نمی‌کردند.
امام موسی صدر در یک سخنرانی در این باره می‌گوید:
«دفاع از وطن تنها از وظایف و مسئولیت‌های دولت نیست، بلکه همة افراد وظیفه دارند از کشور، سرزمین و خانه خویش دفاع کنند و اگر حکومت، مسئولیت دفاع از مملکت را انجام نداد، ضرورت دفاع از گردن ملت ساقط نخواهد شد.»
از همین رو آموزش نظامی به جوانان آغاز شد. نخستین گروه، هفتاد نفر از دانش آموختگان مدرسة صنعتی جبل عامل بودند. این آموزش‌ها زیر نظر سازمان فتح فلسطینی و در عین البنیه به صورت پنهانی بود. این آموزش‌ها به مدت هفت ماه مخفیانه ادامه داشت، تا اینکه در یکی از روزهای به هنگام آموزش ناگهان مینی در دست یکی از مربیان منفجر شد. در این حادثة دلخراش 27 نفر از اعضای سازمان شهید شدند. در پی این انفجار امام صدر در یک کنفرانس مطبوعاتی تولد سازمان نظامی امل را اعلام کرد.
12. گفتگو، تفاهم و همزیستی
مشی و رویة امام موسی صدر گفتگو است. وی توانسته است با اجرای این فکر روابط صمیمانه و نزدیکی با دیگر طوایف و رهبران آنان برقرار کند. از این طریق شیعیان لبنان نیز برای اولین بار توانستند هم پای سایر طوایف و مذاهب در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، علمی، سیاسی و اقتصادی تاثیر گذار و فعال باشند.
امام موسی صدر برای این منظور با رهبران مسیحیت لبنان اعم از کاتولیک، ارتدوکس، پروتستان و ارامنه دیدار و گفتگو می‌کند. اعتماد آنان به ایشان به حدی رسید که خطبة عید روزة آنان را در کلیسای کبوشیین بیروت، امام موسی صدر خواند.
رفتار امام موسی صدر با بستنی فروش مسیحی
همچنین حمایت امام صدر از بستنی فروش مسیحی باعث شد که مسیحیان لبنان وی را مسیح لبنان بخوانند. مسئله از این قرار بود که بستنی فروش مسیحی به نام آنتیبا در شهر صور بود که در کنار بستنی فروش مسلمانی دکان داشت. بستنی فروش مسلمان به مردم می‌گفت این شخص مسیحی و نجس است. از او بستنی نخرید. آنتیبا نزد امام موسی صدر رفت و آنچه را اتفاق افتاده بود، بیان کرد. پس از آن بود که امام صدر به همراه چندتن دیگر به مغازة آنتیبا رفت، نشست و کمی بستنی خورد. این کار امام چون بمب لبنان را تکان داد.
امام صدر و شیخ محمدیعقوب در حال اقامة نماز، بلافاصله پس از بمباران جنوب لبنان توسط هواپیماهای اسرائیل پاک دانستن اهل کتاب که تا آن زمان بی‌سابقه بود، سبب شد توجه همة رهبران مسیحی به سوی ایشان جلب شود پس از آن بود که در اواخر تابستان 1341 مطران گریگوار حداد به شهر صور آمد، و از امام صدر برای عضویت در هیئت امنأ « جنبش حرکت اجتماعی » دعوت کرد و از اواخر سال 1341 حضور گستردة امام موسی صدر در کلیساها، دیرها و مجامع دینی و فرهنگی مسیحیان آغاز می‌شود.
نقش امام موسی در حل اختلافات قومی و قبیله‌ای میان مسیحیان با یکدیگر و ایجاد صلح و آشتی نیز بسیار حائز اهمیت است. ایشان روابط دوستانه و همکاری صمیمانه‌ای با مطران یوسف الخوری، مطران جورج حداد، کاردینال خریش و برقرار می‌کند. سخنرانی‌های تاریخی امام صدر در دیرالمخلص واقع در جنوب، و کلیسای مارمارون در شمال لبنان طی سالهالی 1341 و 1342، تاثیرات معنوی عمیقی بر مسیحیان آن کشور بر جای نهاد.
امام موسی صدر در تابستان سال 1342 طی سفری دو ماهه به کشورهای شمال آفریقا، طرحی نو برای همفکری مراکز اسلامی مصر، الجزایر و مغرب با حوزه‌های علمیة شیعه لبنان در انداخت. وی در بهار سال 1344، اولین دورة سلسله گفتگوهای اسلام و مسیحیت را با حضور بزرگان این دو دین الهی، در مؤ‌سسة فرهنگی « الندوة اللبنانیه » به راه می‌اندازد. وی پس از جنگ شش روزة اعراب و اسرائیل در سال 1346 به دیدار پاپ رفت، و نشستی که در ابتدا نیم ساعت پیش‌بینی شده بود، به تقاضای پاپ بیش از دو ساعت به درازا کشید.
امام موسی صدر از سال 1347 به عضویت مرکز اسلام‌شناسی استراسبورگ در آمد، و از رهگذر همفکری و ارائة سمینارهای متعددی در آن، انتشار آثار ذی قیمت چون « مغز متفکر جهان شیعه » را زمینه سازی کرد.
امام موسی صدر در بهار سال 1348 و بلافاصله پس از افتتاح مجلس اعلای اسلامی شیعیان، از شیخ حسن خالد مفتی اهل سنت لبنان دعوت کرد، تا با همفکری یکدیگر برای توحید شعایر، اعیاد و فعالیتهای اجتماعی طوایف اسلامی، تدبیری بیندیشند. وی در همین خصوص طرح مدونی را به اجلاس سال 1349 « مجمع بحوث اسلامی » در قاهره ارائه نمود، و متعاقب آن به عضویت دائم این مجمع در می‌آید. امام موسی صدر در زمستان سال 1355 و در جمع سردبیران جراید بیروت، با پیش بینی صریح حذف فاصله‌ها و روند جهانی شدن در اواخر قرن بیستم، قرن بیستم و یکم را قرن همزیستی پیروان ادیان، مذاهب، فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون می‌نامد، و بر رسالت تاریخی لبنان برای ارائة الگویی موفق در این زمینه پای می‌فشرد.
امام موسی صدر در اواسط سال 1357 موفق گردید رهبران مسلمان و مسیحی لبنان را برای برپایی یک جبهة فراگیر ملی متقاعد نماید، و در این مسیر تا آنجا پیش رفت که حتی موعد تأسیس و اولین گردهمایی آنان را برای پس از بازگشت خود از سفر لیبی مشخص کرد.
13. حمایت از فلسطین و دفاع در برابر اسرائیل
امام موسی صدر از سال 1343 و یک سال پیش از تأسیس جنبش فلسطینی فتح، در پی اندیشة تبدیل جامعة مصرفی لبنان به جامعه‌ای مقاوم در برابر تجاوزات آیندة رژیم صهیونیستی برآمد. وی در بهار سال 1344 گروهی از جوانان مؤ‌من شیعه را به مصر اعزام نمود، تا در دوره‌ای شش ماهه فنون نظامی را فراگیرند. با بازگشت این جوانان که اولین کادرهای مقاومت لبنان بودند، عملیات ایذایی مشترک رزمندگان فلسطینی لبنانی در شمال فلسطین اشغالی آغاز گردید. بخش اعظم نیروهای رزمنده از جوانان شیعه لبنان، و فرماندهی عملیات بر عهدة رزمندگان فلسطینی بود. این نوع عملیات مشترک تا اوایل سال 1972 ادامه یافت. اولین شهید شیعه در عملیات ایذایی بر علیه رژیم صهیونیستی، از جوانان شهر مرزی « ناقوره » بود که در سال 1347 به شهادت رسید.
در پی بمباران شدید جنوب لبنان توسط رژیم صهیونیستی در سال 1349 و عدم واکنش مناسب دولت وقت، اعتصابی بی‌سابقه به دعوت امام موسی صدر لبنان را فرا گرفت، به گونه‌ای که دولت وقت را برآن داشت برای بازسازی مناطق جنگی و برپایی پناهگاههای مناسب در آن، مجالس جنوب را تأسیس نماید.
امام موسی صدر در سال 1349 رهبران مذهبی مسلمانان و مسیحیان جنوب لبنان را در چارچوب « کمیتة دفاع از جنوب » گرد هم می‌آورد، تا برای مقاومت در برابر تجاوزات رژیم صهیونیستی چاره‌اندیشی کنند.
از اوایل سال 1341 عملیات ایذایی جوانان شیعه در داخل فلسطین اشغالی شکلی مستقل به خود گرفت، هر چند تا سالها پس از آن نیز به صلاحدید امام صدر، افتخار آن به نام « نیروهای مخصوص جنبش فلسطینی فتح » ثبت می‌گشت.
در شهریور سال 1351 و کمتر از 24 ساعت پس از اشغال 48 ساعته دو روستایی « قانای جلی » و « جویا » به دست سربازان رژیم صهیونستی، نشست و از همان روز امام اولین بذرهای « مقاومت لبنانی » می‌کارد. یک ماه پس از این حادثه و به هنگام تجاوز نیروهای صهیونیستی به روستایی در جنوب لبنان، اولین عملیات غیر رسمی مقاومت لبنان به اجرا درآمد، که حاصل آن چند کشته و مجروح اسرائیلی بود. از پاییز سال 1351 آموزش نظامی جوانان شیعه شتاب بیشتری گرفت. اولین شهید مقاومت لبنان « فلاح شرف‌الدین » مؤ‌ذن چهارده ساله مؤ‌سسة صنعتی جبل عامل بود که در زمستان 1352 و پس از به هلاکت رساندن چند تن از سربازان رژیم صهیونیستی، در روستای مرزی « بنت جبیل » به شهادت رسید. با پایان یافتن جنگ داخلی لبنان و انتقال دامنة ناآرامی‌ها به جنوب، واحدهای مقاومت لبنان رسماً در نقاط استراتژیک مناطق مرزی مستقر شدند. اولین عملیات بزرگ مقاومت لبنان علیه تجاوزات اسرائیل در اواخر سال 1355 صورت گرفت که پس از چند روز درگیری، به آزادسازی شهرکهای « طیبه » و « بنت جبیل » منجر گردید.
امام موسی صدر اولین شخصیتی است که در زمستان سال 1356، طرح سازش‌کارانة توطین پناهندگان فلسطینی در جنوب لبنان را افشا، و با مواضع شجاعانة خود از تحقق آن جلوگیری نمود. اسرائیلی‌ها و حامیان آنها قصد داشتند فلسطینیان آواره از وطن را در جنوب لبنان ساکن سازند و به اصطلاح وطنی جدید برای آنها ایجاد کنند. آنان با این اقدام قصد داشتند تا هم فلسطینی‌ها را از سرزمین‌های خودشان بیرون بیاندازند و هم هژمونی و ساختار لبنان را برهم بزنند که همان طور که گفته شد، درایت و تدبیر امام صدر مانع این اقدام شد.
در حملة گستردة سال 1357 اسرائیل به جنوب لبنان و به رغم عقب نشینی احزاب چپ و گروه‌های فلسطینی، جوانان مقاومت لبنان و دانش‌آموزان مؤ‌سسة صنعتی جبل عامل در منطقة اشغالی باقی ماندند، و به رغم امکانات اندک تا به آخر علیه اشغالگران صهیونیست ایستادگی کردند.
سه شنبه 90/7/12 |
علیرضا وصی پور
مطلب بعدی :
مقدمه و معرفی 30/07/1388
